[Danh nhân] Chánh Sứ Bái Dương Hầu - Phan Vân

[MrChu]

Ông Phan Văn sinh năm Giáp Thìn (1364) gốc người huyện Hằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa đậu hương cống năm Ðinh Mão (1387) thời nhà Trần làm Chánh sứ doanh điền tức chủ nhiệm khai khẩn ruộng đất, nhưng lúc Hồ Quý Ly sát hại thân phụ thì ba anh em phải đi tránh nạn, người em thứ hai vào huyện La Sơn , tỉnh Hà Tĩnh, người em thứ ba lên tỉnh Sơn Tây, còn ông là con trưởng cùng gia đình vợ con vào tỉnh Nghệ An, năm 1400 đến ở xã Tiền Thành huyện Thổ Thành (tức huyện Yên Thành tỉnh Nghệ An).

Ở đây ông đã chiêu dân khai khẩn đất hoang được hơn 600 mẫu, lập thành thôn Chánh sứ, lại đắp đập Bàu Trang lấy nước tưới ruộng, mùa màng tươi tốt, dân số càng ngày càng đông, phát triển thành xã Kim Thành (tức Kẻ Rộc) với 5 thôn: Thượng Thọ, Thái Bình, Thuần Hậu, Phúc Thành, Cự Phú (nay là 3 xã Trung, Nam bắc thành, huyện Yên Thành) dân số đông ông mở thêm chợ Rộc - người con trưởng ông là Phan Cảnh Huân cũng khai hoang phát triển lên vùng Khe Cấy, thượng nguồn sông Dinh lên tận Lèn Voi (Tượng Sơn), nhưng sau bị loạn sơn thú, ông Cảnh Huân phải dời xuống xóm Dinh xã Hạ Thành nay là xã Hoa Thành và thị trấn Yên Thành mở ra một chi phái ở xã này (Hạ Thành, đời Nguyễn đổi tên là Tràng Thành tức là chi phái trưởng).


Ông Phan Vân ở Kẻ Rộc sau ít lâu thì bà vợ cả mất ông lấy bà vợ kế là Trần Thị ả Nàng sinh ra con là ông Phan Nguyên, đến đời cháu, con ông Phan Nguyên là Phan Thúc Trí, vì loạn lạc phải dời xuống làng Hào Kiệt (Vĩnh Thành, Yên Thành) mở ra chi phái thứ.

Nhà Hồ làm vua đến năm 1407 thì bị giặc Minh đánh chiếm nước ta, ông Phan Vân ẩn thân cày ruộng nhưng ông ngầm nuôi chí lớn, tích trữ lương thực, rèn luyện dân đinh chờ cơ hội tìm chân chúa để cứu nước. Năm 1424, lúc Bình Ðịnh Vương Lê Lợi chuyển nghĩa quân từ Thanh Hóa vào Nghệ An, vây đánh thành Trà Lân ở phía tây huyện Ðông Thành (tức Yên Thành), ông bèn đem quân ứng nghĩa dưới quyền vua Lê. Vua Lê giao cho ông chức vụ Chánh sứ Sơn phòng giữ miền núi vùng Ðông Thành. Tức là chịu trách nhiệm bảo vệ sườn phía đông cho đại quân vua Lê tập trung tiến đánh quân Minh dọc sông Lam từ phía tây xuống tại thành nghệ An (tức Rú Thành bên tả ngạn sông Lam cách thành phố Vinh 3 km về phía Tây nam). ở Ðông Thành ông Phan Vân đã tiêu diệt đồn Yên Bang, một thành mà giặc Ngô (Minh) xây khảng 1417, sau khi tiêu diệt nhà Hậu Trần, để khống chế nghĩa quân miền núi phía tây. Lúc này thành Nghệ An bị nghĩa quân bao vây, tướng Tiết Tụ chỉ huy thành Diễn Châu đóng cửa thành cố thủ. Tướng Ðinh Lễ đã đưa quân ra ếm tại thành Ðộng Ðình (cách thành Diễn Châu đó 15 km) hàng ngày thăm dò tin tức.



Tháng 6 năm 1425 được tin quân Minh do tướng Trương Hùng chỉ huy từ Ðông Quan (Hà Nội) chở 300 thuyền lương vào tiếp tế cho thành Diễn Châu. Một cơ hội tốt, tướng Ðinh Lễ cho quân mai phục phía ngoài thành, chờ lúc Tiết Tụ mở thành cho quân ra đón thuyền lương chở đến, thì lập tức nghĩa quân xông lên giết giặc. Nghĩa quân đã giết hơn 300 quân địch trong đó có Thiên Hộ Tưởng. Trương Hùng cướp thuyền chạy thoát thân, Một mặt cho bao vây thành Diễn Châu, một mặt Ðinh Lễ thúc quân đuổi giặc ra phía bắc. Ðược tin vua Lê phái thêm các tướng đưa quân ra Thành Hóa tiếp viện cho Ðinh Lễ tiến đánh và bao vây thành Tây Ðô. Thừa thắng nghĩa quân vua Lê đã tiến quân ra Bắc, tiến đánh Ðông Ðô, đánh tan hai đợt tiếp viện của nhà Minh (Vương Thông, Liễu Thăng) năm 1427 đánh đuổi quân Minh giải phóng đất nước. Với công tích bảo vệ sườn phía đông và góp phần chiến thắng trận Diễn Châu mở màn, vua Lê lên ngôi (1428) phong ông Phan Vân là "Chánh Sứ Bái Dương Hầu", một tước vị cao lúc đầu của vua Lê phong. Ông Phan Vân mất năm 1439, mộ chôn ở thôn Chánh Sứ, về sau được phong là "Thượng Ðẳng Thần" toàn xã Kim Thành 5 thôn phụng tự làm Thành Hoàng, lễ kỷ niệm hàng năm vào 3-10 âm lịch.



Miếu mộ và nhà thờ ông được công nhận là di tích lịch sử (số 2105 VH/BQ ngày 16-2-1993). làm đồn tiền tiêu cho giặc Minh mà Tiết Tụ nghĩa quân đương đóng tại thành phố Vinh (độ 45 km về phía bắc). Vùng Ðông Thành được giải phóng, năm 1425 theo chủ trương của vua Lê là phải chuẩn bị đánh thành Diễn Châu để mở đường tiến ra bắc. Ông Phan Vân đã bí mật xây thành Ðộng Ðình ở chân núi Quy Lai, một nơi kín đáo ở sau làng Họ Trường (nay thuộc xã Tần Thành huyện Yên Thành)


Con cháu của ông ở Yên Thành có hai chi: chi trưởng ở thị trấn và xã Hoa Thành - chi thứ 2 ở Hào Kiệt thuộc xã Vĩnh Thành. Ða số đều phân tán di cư đi các nơi, một số ít bắt được liên lạc, còn phần nhiều lưu lạc, một số phổ ký có ghi, nhưng nay vẫn không biết con cháu ở đâu mà tìm.


Nay xin trích ghi theo phổ ký một số như sau:

a) * Chi trưởng hiện ở Hoa Thành Bắc Thành và thị trấn Yên Thành (Tên Thành, Nghệ An):
Lấy thủy tổ Phan Vân là đời thứ I.
Ðời II: Phan Cảnh Huân, tước yên Sơn Bá, truy phong, Phấn lực tướng quân - em là Cảnh Hưu dời vào ở xã Ðào Lâm. Cảnh Tùng và Cảnh Củng.
Ðời III: Cảnh Tùng, em Cảnh Củng, vợ là Lê Thị Loan dời lập nghiệp ở Bắc Bộ. Cảnh Củng đã sinh Phan Ðội.
Ðời IV: Phan Ðội.
Ðời V: Phan Ðạo và em là Phan Văn Ðẩu: là con Phan Ðội.
Ðời VI: Cảnh Tích, Cảnh Ðạt đều con Phan Ðạo, dời ra ở Sơn Nam. Phan Chính Nghị con Phan Văn Ðẩu ở Tràng Thành, truy phong Uy dũng hầu, mồ chôn ở núi Ây.
Ðời VII: Phan Bá Chiêu con Phan Chính Nghị, truy phong Dũng nghị Hầu.
Ðời VIII: Phan Cảnh Quang, con Phan Bá Chiêu, phong Thiếu bảo Sùng quận công gia phong Minh nghĩa Uy Dũng Ðại Vương.
Em là Phan Ðức Quảng: Dương Lĩnh Hầu vào ở Hà Tĩnh.
Ðến đây chi trưởng lập đền thờ ông Phan Cảnh Quang (có tiểu sử riêng ở sau) ở xã Tràng Thành (nay thuộc thị trấn Yên Thành) với hai đối câu đối ghi theo truyền thuyết về sự hình thành họ Phan nói ở chương I, và đặt bài vị ông Phan Cảnh Quang làm đệ nhất Thế Tổ. Vì vậy ký hiệu các đời về sau thuộc chi này ghi thêm CQ bên cạnh. Ông Phan Cảnh Quang sinh năm 1535 mất năm 1599.
+ Ông Phan Cảnh Quang (đời I CQ) sinh được 9 con trai và 8 con gái. Với con cháu di chuyển cư trú như sau:
+ Ðời II CQ tuyền quận công Phan Cảnh Huy, con trưởng, con cháu hiện nay ở Hoa Thành, Bắc Thành và thị trấn Yên Thành. Nhưng con cháu đời VII CQ có các ông Cảnh Châu, Cảnh Hoan, Cảnh Tùng, Cảnh Nhiệm, Cảnh Chiểu ra ở phố Lương Sử Hà Nội. Thời Pháp thuộc có chủ sự Phan Bá Cận Phiên Ty Thông Phán Phan Bá Nhẫn về Tràng Thành nhận tổ quán nay con cháu không rõ.
- Ðời VI CQ có ông Cảnh Giảng con cháu dời ra ở xã Trúc Hoa, huyện Chương Ðức xứ Sơn Nam (nay là Hà Tây).
- Ðời V CQ có ông Phan Cảnh Lực, con cháu bị loạn chạy về Trang Phú Hoa huyện Quỳnh Lưu (Nghệ An). Con cháu về sau có Phan Duy Phổ, phó bảng năm 1907, người Quỳnh Ðôi về nhận tổ quán ở Tràng Thành.
Ðời V CQ có Phan Thị Thông lấy Phan Tất Hiến thuộc họ Thám Hoa Phan Tất Thông mở ra một chi đàng ngoại.
Ðời VI CQ anh em Hồng Cấu, Hồng Quát, dời ra lập chi phái ở Tho Trưởng (Yên Thành) vì nổi loạn bị họ khai trừ.
Ðời II CQ con thứ II: Nghĩa quận Công Phan Cảnh Lan: con cháu đời VI CQ ông Bá Liêu lập chi ở làng Bụt Ðà và làng Phú Văn, Tổng Thuần trung, phủ Anh Sơn. Về sau có ông Võ Cử Phan Bá Dinh đậu 1874, về nhận họ.
Ðời VI CQ có ông Cảnh Tú lúc trẻ theo học ở Châu Vạn Ninh (nay là Quảng Ninh) lấy vợ sinh con trai là Phan Bá Nuôi, và con gái là Phan Thị Vạn nay lập một chi phái ở vùng này.
Ðời VIII CQ có ông Bá Phúc dời vào lập chi phái ở Thạch hà (Hà Tĩnh).
Ðời VIII CQ con gái ông Cảnh Triều lấy chồng lập tự sang họ Phan Trọng Kế và hậu duệ là cử nhân tri phủ Phan Hoàng Lự và cử nhân Phan Doãn Tế (Hoa Thành) và một con trai là Phan Cảnh Nho (hay Cầu) vì cơ cận vào ở nhà cô ở Nguyệt Ðàm, huyện Chân Lộc, sau đó Ba Tràng (phó bảng) làm quan hộ tụng Hải Dương, có người con cháu ở xã Việt Yên huyện La Sơn là Ðồ Hồng ra nhận họ nay không rõ con cháu.
Ðời II CQ con thứ 3: Cường Quân Công Phan Cảnh Thông: đời X CQ có ông Bá Hào đời Tự Ðức bị đầy vào đảo Phú Quốc, lúc mãn hạn về lập gia đình ở Gia Ðịnh sinh hai con là Bá Hoan (Hoan Châu) và Bá Ðịnh (Gia Ðịnh) nay không rõ con cháu ở đâu?
Ðời II CQ con thứ 4: Tuân nghĩa hầu Phan Cảnh Thọ đến đời thứ V CQ. Ông Cảnh Tử đã dời xuống Ðệ nhất Tổng Thái, huyện DiễnChâu lập chi phái ở đó,
Ðời II CQ con thứ 5 Thắng Lộc hầu Phan Cảnh Diệu, con cháu dời ra làng Năng Cài, phủ Tĩnh Gia, Thanh Hóa.
Ðời II CQ con thứ 6 Hà Ly Hầu Phan Cảnh Ðại, con cháu có các ông Danh Ngôn, Danh Suốt, Danh Trung, Danh Nho, Danh Ðịch di cư vào huyện Hưng Nguyên, tổng Phù Long xã Nghĩa Liệt, sau đó lại di chuyển vào huyện La Sơn, Tổng Thịnh Quả (Hay Thịnh Cảo) tỉnh Hà Tĩnh.
Ðời II CQ con thứ 7 Vệ Xuyên Hầu Phan Cảnh Thắng, con cháu đến đời VI CQ có các ông Bá Khương, Bá Thành, Bá Xuân, Bá Mông dời vào Hà Tĩnh, huyện Thạch Hà, xứ trại Yên Ðông, xã Bạng Châu, xã Việt Xuyên. Tổng Ðoài xã Bàn Thạch, làng Tam Ða, làng Văn Cử, làng Tiền Lễ (hay Tuần Lễ).
Ðời II CQ con thứ 8 Diên Hoa Hầu Phan Cảnh Long dời vào Hà Tĩnh, huyện Nghi Xuân, xã Quả Phẩm, làng Long Hoa, con cháu có: một chi ở huyện La Sơn, Tổng Lai Thạch làng Giao Tác.
- 1 chi ở Phúc Lộc xã Phúc Hải.
- 1 Chi ở Tổng Yên Hồ, xã Hạ Tứ, chi này đã liên lạc nhận tổ quán.
Ðời II CQ con thứ 9 Thạch Lâm Hầu Phan Cảnh Diễn, con cháu nay ở làng Khố Nội, tổng xã Nga Khê, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh đã mất liên lạc bấy lâu về tế tổ Tràng Thành, con cháu nay có Phan Ðình Diệu, viện sĩ toán.
Ðời II CQ về con gái thứ hai có bà Phan Thị Ngọc Hoa lấy chồng họ Ngô, Thiếu Bảo Thế quận công ở xã Trảo Nha huyện Thạch Hà, có con là thiếu uý Tào sinh Nham quận về Phượng quận.
Theo thế phố các vị nói trên, đến nay không rõ con cháu ở đâu.

b) Chi thứ ở Hào Kiệt xã Vĩnh Thành (Yên Thành, Nghệ An).

Lấy Thủy tổ Phan Văn làm đời thứ I. Ðời thứ II: con thứ là Phan Nguyên sinh ra 4 con trai và 5 con gái.
Ðời III: Phan Thúc Hương, 2 Thúc KHởi, 3 Thúc Cử: 3 ông này không rõ đi đâu. Chỉ có ông thứ 4 là Phan Thúc Trí dời xuống làng Hào Kiệt lập chi phái ở đó, Thúc Trí Sinh đời thứ IV - Thúc Tượng - Duy Ðích.
Ðời thứ V: Phan Hoằng Thanh, Thụy Quân Công, con Thúc Tượng - Hoằng Thanh sinh đời V: 1 Phan Hoằng Tích, 2 Phan Hoằng Kỷ; Thường Quận Công, 3 Phan Hoằng Tá vi quân công, vị Phan Hoằng Cương Thông Quận Công 5 Phan Hoằng Ngang Xuân Nham hầu.
Ông Phan Hoằng Tích được phong Lai Trung Quốc Công đi đánh giặc bị vây và tử tiết năm 1575 nên được truy phong là Ðộc Lôi Thần và Trinh Vũ Ðại Vương. Làng lập đền thờ - đến 1600 có con là Kế quân công Phan Ngạn chống lại triều đình, anh em sợ tội nên tránh mỗi người một nơi. Ông Phan Hoằng Luân là con tránh lên Trường Thịnh, sau có ông Phan Văn Thông dời về Yên Nhân Tổng Thái Xá (nay là Nhân Thành) lập chi nhánh ở đó, hậu duệ có ông Phan Võ đậu Phó bảng năm 1910.
- Mộ ông Phan Hoằng Tích chôn ở vùng Vĩnh Thành gần núi Lưỡng Kiên có con là Phan Sĩ Tốt mở dòng 1 chi phái ở làng Hữu Biệt, ở huyện Nam đàn.
- Một người con ông Phan Hoằng Tích ở một chi phái ở làng Tràng Sơn, huyện Ðô Lương.
- Ở Hào Kiệt còn các chi nhánh với đền thờ các ông Phan Hoàng Kỷ, Hoằng Tá, Hoằng Cương. Nhưng con cháu cũng di chuyển phân tán nhiều nơi đến nay chưa rõ.
Nói chung con cháu dòng họ ông Phan Vân về sau đa số phát về ngành võ tướng, có tất cả 2 chi gồm 18 vị tước quận công (không kể hai vị Kế quận công và Quỳnh Quận công) Và số 58 vị tước hầu. Do đó, nhân dân còn truyền tụng câu: Hạ thành đất rộng người đông, có 18 ông Quận có một ông huyện thừa
Tuy vậy con cháu các vị nói trên đa số đều di cư phân tán khắp mọi nơi, con cháu nấy chưa rõ ở đâu(

[Chương Nguyên]

Các đồng chí làm tiếp đi .Mấy bài nghiên cứu này hay đấy